Có lẽ, nếu chỉ nói về học sinh ở vùng cao thì khó mà hình dung được nó như thế nào nếu không tiếp xúc trực tiếp và gần gũi. Chúng nó có cái gì
đó vừa ngố ngố, vừa thật thà, vừa dễ thương mà lại vừa dễ bực.
Tất cả các vùng có học sinh dân tộc đều học theo một chương trình riêng, được gọi là phương pháp vùng miền. Có khi lớp 6 chỉ học tương
đương chương trình tiểu học. Nói thì nhiều nhưng cũng có những chuyện dở khóc dở cười với chúng nó.
Bọn nhỏ ở đây học kém lắm, đó là sự thật. Kém đến độ thế nào? Lớp 8, 9 không biết chữ là chuyện bình thường. Có trường gần biên giới, cả
lớp 9 gần 40 cháu, chỉ một cháu đọc thông viết thạo. Lớp 7 không thuộc bảng cửu chương, hỏi 49+1 bằng bao nhiêu ngồi đực ra không biết.
Lớp 6 mù chữ, bảo viết chữ nhưng thực ra là vẽ chữ. Vẽ thế nào? Trên bảng thầy viết sao thì ở dưới trò loằng ngoằng lại y như thế. Có những
đứa không biết chữ, giờ đọc chính tả, các cháu vẽ luyên thuyên giời bể, đến khi thu bài, không dịch được chữ nào.
Học sinh ở đây không ham học, bởi vì chúng nó thấy cái chữ không làm ra tiền. Mặc dù bố mẹ chúng nó cũng động viên đấy, nhưng bố bảo "bố
mày không thích ra lớp đâu". Thế nên có chuyện, thầy đến nhà chở em đi học, đi đến cổng trường, thầy vừa xuống xe, quay lại đã thấy nó chạy
mẹ lên rừng mất. Có khi đi bộ đón các cháu đến lớp, né đầu trên, chặn đầu dưới, thì đi được nửa đường nó cũng trốn vào rừng mất. Các thầy
khóc dở mếu dở quay về vì không dám vào rừng, vào rừng lạc bỏ mẹ. Dọa nó, "không đi học không được lấy tiền trợ cấp đâu", nó dõng dạc: "Ít quá không cần đâu. Cô đi mà lấy." Cô tăng xông gần chết, không nói được câu gì.
Thôi thì học toán dốt đã đành, xem chúng nó viết văn, học sử mới gọi là thảm họa.
Đề văn nói: "Tả mẹ của em." Có cháu viết: "Mẹ em có đôi mắt tròn to như hai cục bi ve. Mẹ em có khuôn mặt vuông và nước da đen xì. Khi cười mồm mẹ em toàn cao răng."
Đề: "Kể lại một kỉ niệm của em với người thân." Cháu viết: "Bà sôi cơm, em xin cơm bà không cho. Em bốc trộm một nắm ra sau nhà ngồi ăn. Ngon quá. Bà đi tìm thấy em ngồi, bà xin em một miếng, hai bà cháu cùng ngồi cười nhe răng."
Lịch sử hỏi: "Việt Nam, Lào, Campuchia bị nước nào xâm lược?" Các cháu trả lời trong bài thi cuối kì: "Bị Chung Quốc xâm lược."
Hỏi diễn biến cách mạng tháng 10 Nga. Cháu viết: "25/10 Lênin hoàn toạn sụp đổ và bị chiếm tất cả, hết tất thảy."
Đề: "Viết thư cho người bạn của em." Trong lớp có một bạn tên là Mó Lòng. Một cháu viết:
"Lòng ơi, Lòng có biết không Lòng. Mình đã chuyển ra Hà Nội sống, có vợ xinh đẹp và hai đứa con rồi. Công việc ổn lắm, có ô tô và nhà nữa. Lòng ơi!"
Mẹ nó, đang đêm chấm bài chúng nó mà buồn cười tắc thở.
Học sinh ở đây, dù chưa phải vùng đặc biệt khó khăn, nhưng điều kiện sống cũng không có. Có đứa chỉ có một cái áo mặc đi học từ thứ hai đến
thứ sáu. Áo trắng của chúng nó chắc như cái giẻ lau nhà các bác thôi. Chúng nó tắm hàng ngày, nhưng vẫn hôi và tanh, không ai hiểu tại sao lại
thế. Hôm nào đi dạy mà chúng nó đóng kín cửa lớp thì xác định là ngạt thở, buồn nôn. Mùi mồ hôi, mùi quần áo, mùi tóc, mùi chua chua, tanh tanh lờm lợm.
Trông thế nhưng cũng ở sạch. Trời mưa, rét bỏ mẹ ra vẫn tắm. Tắm xong mang quần áo ra giữa trời mưa ngồi giặt xong lại mang ra giữa trời
mưa phơi. Trời rét các anh em cứ kêu chứ còn bọn nó, rét của vùng cao, con gái, con trai vẫn ra dội nước lạnh ùm ùm như nắng.
Nói thế, nhưng chúng nó cũng sống tình cảm lắm. Tạm đã, đi nấu cơm một phát các chị ơi.